vx88 Trong một thế giới đảo lộn Tuổi Trẻ Online
Đăng ngày:
80 năm nước, Mỹ duy trì vị thế cường quốc số 1 thế giới và lôi kéo được nhiều đối tác, đồng minh, bắt nguồn từ hai sáng kiến hậu Thế chiến II. Đầu tiên là hội nghị Bretton Woods năm 1944, khẳng định thông điệp về thương mại tự do và thuế quan thấp, giúp thúc đẩy kỷ nguyên thịnh vượng chưa từng có cho phương Tây. Hội nghị thứ hai diễn ra 5 năm sau dẫn tới hình thành NATO, liên minh dẫn dắt phương Tây vượt qua chiến tranh lạnh và giúp duy trì hòa bình trong giai đoạn dài ở châu Âu. Cả hai di sản quan trọng này đang bị phá vỡ với tốc độ chóng mặt bởi Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ sau chưa đầy sáu tuần nhậm chức. Chính quyền của ông nhanh chóng áp thuế quan với các đồng minh thân cận nhất, cắt viện trợ quân sự cho Ukraine, dừng hoạt động viện trợ quốc tế, và bắt đầu quá trình dịch chuyển địa chính trị theo hướng gần gũi hơn với Nga.、Các động thái của Trump khiến cả thế giới cuống cuồng phản ứng. Đây là sự lật đổ hoàn toàn trật tự thế giới. Trump đã áp thuế 25% lên Canada, nước từng ký thỏa thuận NAFTA mới với ông trong nhiệm kỳ đầu. Dù ông nhanh chóng hoãn hầu hết các biện pháp này nhưng thị trường đã phản ứng rất tiêu cực với các chính sách hỗn loạn. Trump từng nói ông muốn Canada từ bỏ độc lập và trở thành bang thứ 51 của Mỹ. Ở châu Âu, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, trong bài phát biểu trước toàn dân hôm 5-3, đã kêu gọi tái vũ trang quy mô lớn, bởi ông cho rằng châu Âu không thể để tương lai bị định đoạt bởi Washington và Matxcơva, cần chuẩn bị cho tương lai không còn Mỹ bên cạnh. Tuần trước, chính quyền Trump bắt đầu cắt viện trợ quân sự và dừng chia sẻ thông tin tình báo quan trọng cho Ukraine. Tới cuối tuần ông đe dọa sẽ có biện pháp cấm vận và thuế với Nga nếu nước này không chịu đàm phán. Nhưng thương mại giữa Nga và Mỹ lúc này chẳng còn bao nhiêu, và cấm vận hầu như không ý nghĩa gì nữa. Nhiệm kỳ đầu, ông Trump từng chất vấn công khai vai trò của các liên minh và thương mại tự do và coi thường đồng minh, đặc biệt ở châu Âu. Bây giờ, khi không có sự chống đối từ Quốc hội và hầu hết cố vấn chỉ là những người bợ đỡ ông, các quyết sách của Trump hầu như không bị ai kìm lại. Ông đã có những phát biểu không khác gì các chính trị gia thế kỷ 19: đòi lấy đất của Canada, Greenland, kênh đào Panama và thậm chí là Dải Gaza. Quan chức chính quyền Trump thậm chí thường mô tả chính sách của họ ở Tây bán cầu là "Học thuyết Monroe 2.0" - học thuyết đòi nước Mỹ biệt lập và làm chủ toàn châu Mỹ. "Cả hai khía cạnh chính sách đối ngoại - an ninh và thương mại - kinh tế của ông đều chất chứa nhiều nguy hiểm, không chỉ cho nước Mỹ mà còn cho toàn thế giới" - bà Evelyn Farkas, giám đốc điều hành Viện McCain và cựu phó trợ lý bộ trưởng quốc phòng phụ trách Nga, Ukraine và các vấn đề Á - Âu thời Obama, nói. Những thay đổi đột ngột của ông Trump không xuất phát từ dư luận Mỹ. Thăm dò mới đây của CBS-YouGov cho thấy 52% người Mỹ ủng hộ Ukraine, hầu hết người Mỹ, trong đó có 59% cử tri Cộng hòa, coi Nga là cường quốc không thân thiện hoặc kẻ thù. Thăm dò khác của Reuters-Ipsos tháng này cho thấy 50% dân Mỹ không tán thành chính sách đối ngoại của ông Trump, chỉ có 37% ủng hộ ông - giảm 15 điểm phần trăm so với tháng 1. Suốt 8 thập kỷ qua, Mỹ không phải là cường quốc hiền lành gì. Washington từng ủng hộ các cuộc đảo chính và chính quyền độc tài ở Mỹ Latin, châu Phi, châu Á và tiến hành xâm chiếm Iraq năm 2003. Nhưng hơn một thế kỷ qua, họ cũng chưa từng tìm cách chiếm đóng lâu dài lãnh thổ nước khác. Trong cuộc đối đầu với các đối thủ, dù hành xử trên thực tế ra sao, ở các diễn đàn quốc tế, Washington vẫn thường giương ngọn cờ nhân quyền, các giá trị dân chủ. Chiến tranh thương mại của Trump, việc hạ nhục Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ở Nhà Trắng, những đe dọa với Canada, Panama và Đan Mạch, việc ngoảnh mặt với đồng minh châu Âu... đã làm xói mòn các di sản đó của Mỹ. Hình ảnh của Mỹ ở châu Á đã biến từ "người giải phóng sang kẻ gây xáo trộn rồi ông chủ đất đòi tiền nhà", theo Bộ trưởng Quốc phòng Ng Eng Hen của Singapore, một trong những đối tác thân cận của Mỹ ở châu Á. Câu hỏi quan trọng của các đồng minh châu Á là sau khi chấp nhận vùng ảnh hưởng của Nga ở châu Âu, liệu chính quyền Trump có tìm kiếm thỏa thuận tương tự với chính quyền Trung Quốc không. Ứng viên thứ trưởng quốc phòng Elbridge Colby gây ngạc nhiên khi tại phiên điều trần nhậm chức mới đây ở Thượng viện nói Đài Loan, dù rất quan trọng với Mỹ, không phải là "lợi ích sống còn". Chính ông Trump đã đe dọa sẽ đánh thuế cả Đài Loan. "Trung Quốc luôn coi lợi thế bất đối xứng lớn nhất mà Mỹ có là mạng lưới đồng minh, và giờ thì Mỹ đang đẩy các đồng minh ra, Trung Quốc chắc chắn mừng khi thấy căng thẳng giữa Mỹ, châu Âu và Canada - theo Rush Doshi, học giả tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại và Đại học Georgetown, từng là phó giám đốc Hội đồng An ninh quốc gia phụ trách Trung Quốc và Đài Loan thời Biden - Rõ ràng Mỹ đang rút lui về Tây bán cầu và bị lép vế trước Trung Quốc đang muốn vươn tầm toàn cầu". Về mặt kinh tế, xét tổng thể châu Âu hiện là đối tác thương mại và nguồn đầu tư FDI lớn nhất vào Mỹ. Họ vẫn hy vọng quan hệ giữa hai bờ Đại Tây Dương sẽ sống sót theo cách nào đó qua giai đoạn này. Nhưng việc ông Trump công khai cổ xúy quan điểm của Nga về Ukraine những tuần gần đây đã gây tổn thương nghiêm trọng cho kỳ vọng này. "Chúng tôi đã quen với những cú vấp tỉnh người, nhưng giờ là một cú giật điện nặng" - Wolfgang Ischinger, cựu đại sứ Đức ở Washington và là cựu chủ tịch Hội nghị An ninh Munich, nói. Thăm dò gần đây của đài Pháp BFMTV cho thấy 73% người Pháp không còn coi Mỹ là đồng minh và 67% ủng hộ cử quân Pháp tới Ukraine để giám sát lệnh ngừng bắn. "Chúng tôi luôn theo nguyên tắc hy vọng điều tốt nhất, nhưng giờ chúng tôi cuối cùng mới tập được thói quen chuẩn bị cho tình huống xấu nhất - theo Thorsten Benner, giám đốc Viện Chính sách công toàn cầu ở Berlin - Có phải trễ không? Rồi sẽ biết, nhưng chắc chắn là đã muộn". ■ Không nơi nào thay đổi đột ngột như ở Đông Âu, nơi trong nhiều thập kỷ vẫn thuộc nhóm ủng hộ Mỹ nhất trên thế giới. Trong khi tư duy chiến lược của Pháp chẳng hạn, do tự chủ được về lực lượng hạt nhân, vẫn bị chi phối bởi ký ức bị "phản bội" trong khủng hoảng kênh đào Suez năm 1956, các nước như Ba Lan hay Cộng hòa Czech vẫn mang ơn chính quyền Ronald Reagan vì giai đoạn cuối chiến tranh lạnh. 27 nước thành viên của EU sẽ không thể nhanh chóng trở thành đối trọng an ninh lớn ngay được. Thống chế không quân đã nghỉ hưu Edward Stringer của Anh cho rằng một dạng "liên minh Đông Đại Tây Dương" - bao gồm cả Canada - có thể thay thế NATO trong thời gian tới. Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, đang thực hiện các bước rất quyết liệt. Tân Thủ tướng Đức Friedrich Merz tuần này sẽ tiến hành một loạt thay đổi chính sách, bao gồm cả thay đổi hiến pháp để có thể chi thêm hàng trăm tỉ euro mua vũ khí. Khoảng 2/3 chi tiêu quân sự của châu Âu lúc này vẫn là chi trả cho các tập đoàn quốc phòng Mỹ - kết nối quan trọng cho liên minh xuyên Đại Tây Dương.
Ảnh: Foreign Affairs
Trật tự 80 năm bị phá vỡ
"Những cú vấp tỉnh người"